Podaci o ličnosti nisu dovoljno zaštićeni zakonom

Iz trke između prava javnosti da bude obaveštena i prava na zaštitu privatnosti ne smemo da izađemo kao gubitnici, rečeno je na savetovanju u Budvi

Podaci o ličnosti danas su dostupniji nego ikada. Ako se zloupotrebe, zakon propisuje novčanu kaznu ili zatvor do jedne godine, a ako je podatke zloupotrebilo službeno lice u vršenju službe – zaprećena je zatvorska kazna u trajanju do tri godine. Međutim, kako je ukazano na savetovanju pravnika u Budvi, ovaj teži oblik krivičnog dela veoma retko se pojavljuje u praksi sudova.

– U Posebnom tužilaštvu za visokotehnološki kriminal formirano je tokom prethodnih nekoliko godina više predmeta koji se odnose na deljenje eksplicitnih sadržaja u različitim grupama na različitim društvenim mrežama i aplikacijama. U 2020. godini za proganjanje je bilo 60 prijava, zatim 40 za slučajeve dečje pornografije, 16 za polno uznemiravanje, jedna prijava za ucenu i pet za neovlašćeno objavljivanje tuđih fotografija i snimaka – izneli su na savetovanju Iva i Saša Đorđević, doktorandi Pravnog fakulteta u Kragujevcu.

Zaštita prava na privatnost je veliki izazov savremenog prava. U našem Krivičnom zakoniku propisano je krivično delo neovlašćeno prikupljanje podataka o ličnosti, a teži oblik tog dela može učiniti samo službeno lice u vršenju službe.

– Od 3. maja, kada se dogodio zločin u osnovnoj školi, svedoci smo da i najviši državni organi izvršavaju kvalifikovani oblik ovog krivičnog dela, koje se goni po službenoj dužnosti. To čine iznošenjem ličnih i porodičnih prilika učenika koji je izvršio ubistvo i učenika koji su ubijeni. Mi imamo krivično zakonodavstvo, ali je problem u tome što se ne primenjuje, pa ostaje mrtvo slovo na papiru. Svakog dana odvija se trka između prava javnosti da bude obaveštena, sa jedne, i zaštite privatnosti sa druge strane. Važno je da iz te trke ne izađemo kao gubitnici – rekla je Iva Đorđević na savetovanju koje je organizovalo Udruženje pravnika Srbije.

Naglasila je da podaci o ličnosti moraju biti zaštićeni krivičnim pravom i da zakonodavac ima prostora da proširi krivičnopravnu zaštitu.

Korisnici društvenih mreža često sami, svesno ili nesvesno, omogućavaju pristup svojim ličnim podacima, što stvara ogroman prostor za različite zloupotrebe, a zakonodavcu treba da bude cilj da svakom pojedincu pruži zaštitu od neželjenog i nezakonitog prikupljanja i obrade njihovih podataka.

Krivično delo postoji kada su podaci neovlašćeno pribavljeni, saopšteni drugome ili upotrebljeni u svrhu za koju nisu namenjeni, ili ako se koriste protivno zakonu. Samo za teži oblik – kada je delo učinilo službeno lice u vršenju službe, krivično gonjenje se preduzima po službenoj dužnosti.

KZ upućuje građane na Zakon o zaštiti podataka o ličnosti. Prema ovom zakonu, obrada ličnih podataka je svaka radnja ili skup radnji koje se obavljaju sa podacima o ličnosti, kao što su prikupljanje, beleženje, razvrstavanje, grupisanje, pohranjivanje, a mogu se zloupotrebiti dostavljanjem, umnožavanjem, širenjem.

– Zakon o zaštiti podataka o ličnosti propisuje načela koja se moraju poštovati prilikom obrade podataka. Ona mora biti zakonita, poštena i transparentna, ograničena u odnosu na svrhu koja se želi postići, ili samo na one podatke koji su zaista neophodni i koji moraju biti zaštićeni i čuvani samo onoliko vremena koliko je to potrebno za ostvarivanje svrhe obrade – objasnila je Iva Đorđević.

Lični podaci obuhvataju sve informacije na osnovu kojih se može, posredno ili neposredno, otkriti identitet, a obuhvataju i informacije o zaposlenju, porodici, okruženju, zdravstvenom stanju, pravnim poslovima, imovini, pa i hobijima i navikama određene osobe, ali i podaci koji se nalaze na internetu, kao što su aj-pi adresa, lozinke, nalozi elektronske pošte, istorija pretrage i geolokacijski izveštaji.

Ukoliko se ovi podaci zloupotrebe, može biti učinjen čitav niz krivičnih dela – neovlašćeno otkrivanje tajne, proganjanje, povreda tajnosti pisma, neovlašćeno prisluškivanje i snimanje, neovlašćeno fotografisanje i neovlašćeno objavljivanje i prikazivanje tuđeg spisa, portreta i snimka, kao i krivično delo iznošenja ličnih i porodičnih prilika.

Osvetnička pornografija

Posebno je ukazano na važnost zaštite privatnosti dece na internetu, ali i na sve češću pojavu takozvane osvetničke pornografije.

– Početkom marta 2021. obelodanjeno je da na aplikaciji „Telegram” postoji skoro desetak grupa u kojima desetine hiljada, pretežno muškaraca sa područja Balkana, razmenjuje video-snimke i fotografije žena i devojaka. U najvećoj od tih grupa, sa nazivom „Eks-ju balkanska soba”, koja je imala oko 36.000 članova, korisnici su postavljali nage slike i snimke devojaka i ostavljali njihove adrese, imena i brojeve telefona kako bi ih učinili dostupnim uznemiravanju i različitom ponižavanju. Ispostavilo se da su znatan deo tog materijala iz osvete ostavljali muškarci koji su bili iz nekog razloga ljuti na svoje nekadašnje partnerke. Ta pojava naziva se „osvetnička pornografija” – navela je Iva Đorđević.

Ukazala je da naš Krivični zakonik ne prepoznaje osvetničku pornografiju kao krivično delo. Po službenoj dužnosti gone se samo slučajevi dečje pornografije, proganjanja, ucena ili polnog uznemiravanja, dok za objavljivanje i deljenje tuđih snimaka bez dozvole žrtva mora sama da podnese privatnu tužbu.